Anne Dijk is religiewetenschapper en islamoloog. Enige tijd geleden werd haar gevraagd het boek Six covenants of the Prophet Muhammad te vertalen naar het Nederlands. Dit boek bevat een selectie van convenanten, die de profeet Mohammed heeft gesloten met de christenen van zijn tijd. Het is een vervolgpublicatie van The Covenants of the Prophet Muhammad with the Christians of the World van Dr. John Andrew Morrow. De vertaling is inmiddels af en de publicatie is gepland in het voorjaar van 2017. Volgens Dijk kon zij niet anders dan ja antwoorden. Op Nieuwwij zal zij een aantal van deze convenanten van Mohammed behandelen. Vandaag een gesprek over welke inzichten Dijk als vertaler en als moslim verzamelde. En wat zou dit werk kunnen betekenen in de interreligieuze dialoog? Ze zegt daarover: “De onwetendheid, de angst en de haat die zo velen drijft in deze tijd, voelt zo enorm onrechtvaardig.”

Door: Enis Odaci

Het woord ‘convenant’ is voor veel mensen niet bekend. Kun je uitleggen waar het woord in religieus verband voor staat?
“Mee eens. Daarom heb ik in de vertaling gekozen om het woord convenant te vertalen met ‘verdrag’. De verdragen die in de bundel staan gaan over verdragen tussen verschillende religieuze groepen. In de vroege 7de eeuw was dit voor profeet Mohammed, vrede zij met hem, een manier om pacten, vredesverdragen en andere sociaal-politieke afspraken met elkaar te maken. Je moet je voorstellen dat dit een tijd en context van woestijn, stammen, en een enorm verdeeld gebied was. Het was een periode waarin niet lang geleden grote rijken in elkaar gestort waren, waaronder het Byzantijnse en Perzische rijk, en er veel onrust in de regio was. De verdragen die Mohammed aanging zorgden voor stabiliteit, vrede en een sociaal politiek systeem waarin ieders rechten gewaarborgd waren. Voor die tijd was het zeker revolutionair te noemen.”

Convenanten sluiten is iets anders dan overheersen of onderdrukken. Dat klopt dus niet met het beeld van Mohammed, die via militaire aanvallen een groot rijk kon stichten.
“Klopt. Dat de verspreiding van de islam puur en alleen via onderdrukking en dwang gebeurd zou zijn, is een misvatting. Ten eerste is dit technisch vanuit de islamitische theologie niet mogelijk, want de Koran verhaalt ons: ‘Er is geen dwang in de religie’. Daarnaast zien we dat bekering veelal eerst onder de ‘zwakkeren’ in de samenleving plaatsvond en de islam in die zin echt een bevrijdingsreligie was. Later zien we ook dat het rijk dan weliswaar ‘islamitisch’ was, omdat de Kalief of leiding wel van onder moslims was, maar inwoners hielden altijd het recht op een eigen religie en grote delen van ‘het islamitische’ rijk bestonden uit niet-moslims.

Mohammed werd zelf door de bewoners uitgenodigd om in Medina te komen wonen. Hier werd eigenlijk het eerste grote pact gesloten; het pact van Medina, ook wel de grondwet of het Verdrag van Medina genoemd. Hierin werden de joodse stammen en stammen die andere (meerdere) goden aanbidden opgenomen in de ‘oemmah’ (gemeenschap) van Medina. Hierna zien we dat de Profeet met veel stammen, maar ook met andere steden en monnik gemeenschappen dit soort pacten sloot. Er werden heel expliciet afspraken gemaakt, opgeschreven en ondertekend. In de zes verdragen kun je mooi lezen wat die afspraken zoal waren, en dat er zelfs militaire ondersteuning geboden werd, in plaats van militaire aanvallen.”

Wat raakte jou persoonlijk tijdens het lezen over de convenanten van Mohammed?
“Het meest heftige moment voor mij was toen ik bezig was met de vertaling. Ik was aan het typen en ik hoorde het nieuws dat vader Jacques Hamel in Normandië door Da’esh-sympathisanten was vermoord. Ik ervoer zo’n intens verdriet. De tekst die ik toen, precies op dat moment, aan het vertalen was, was deze: “De Profeet Mohammed citeerde: ‘Als iemand onrechtvaardig en onaardig is tegen de Christenen, zal hij schuldig zijn aan het ongehoorzamen van de Profeet van Allah. Laat hun gebedshuizen in vrede; help en steun hun leider en hun priesters wanneer zij hulp nodig hebben, of het nu in de bergen, in de woestijn, op zee of thuis is. Degene die zich hierna onrechtvaardig tegenover een (christelijke) beschermeling [dhimmi] gedraagt, verbreekt het verdrag en wijst het (daarmee) af. Ik zal zijn vijand zijn op de Dag des Oordeels naast alle Moslims.’”

Tranen vloeiden over mijn wangen. De onwetendheid, de angst en de haat die zo velen drijft in deze tijd, voelt zo enorm onrechtvaardig. Een non verhaalde dat de laatste woorden van deze moordenaar waren: “jullie vermoorden ons!” Vervolgens pleegt hij zelf een moord. Deze situatie was het extreme uiterste van wat ik aan het vertalen was. Die enorme tegenstelling tussen praktijken vandaag de dag en in de geschiedenis, en de woorden die ik hier las, raakte mij in mijn ziel.”

Welke rol kan dit boek spelen in het gesprek tussen moslims en niet-moslims?
“Deze verdragen gaan specifiek over moslims en christenen, maar kan ook gelden voor andere gemeenschappen. In deze periode was er een speciale band tussen moslims en christenen, omdat zij qua ethiek en religie dicht bij elkaar stonden. Ook was het een christen, die als een van de eersten het profeetschap van Mohammed erkende, de neef van Mohammeds vrouw, Khadija. De gedeelde geschiedenis van profeten en het erkennen van de Messias geven een speciale band. Dit boek versterkt die band omdat het op praktisch historische wijze laat zien hoe concreet dit samenleven was. Het was niet alleen accidenteel omdat men het met elkaar moest doen. Nee, het waren bewuste afspraken, vol met respect, liefde en wederzijdse acceptatie. Twee groepen die samen afspraken om in vrede en bescherming met elkaar te leven. Daar kunnen we vandaag de dag van leren.”

Wat kunnen moslims zelf leren van de convenanten van Mohammed?
“De inhoud van deze verdragen lijkt voor veel moslims geen gemeengoed te zijn. Diverse ahadith, overleveringen van de profeet, bevestigen deze verdragen, maar door minder vredelievende groepen, of door staten die deze convenanten niet in hun politiek kunnen gebruiken, worden ze maar al te graag aan de kant gezet als ‘vervalsingen’. Bewustwording over de inhoud en betrouwbaarheid van deze verdragen zal bijdragen om alle verzoenende initiatieven die er zijn te versterken en ook kan een inhoudelijk weerwoord gegeven worden aan de extreme groeperingen. Het leven van de profeet is het grootste voorbeeld voor moslims; laat deze verdragen daarom weer een voorbeeld voor ons allen zijn.”

—

Over Anne Dijk
Anne Dijk is religiewetenschapper, islamoloog en directeur van het FAHM-instituut. Daarnaast is zij voorzitter van Su-Shi, intra-religieuze dialoog. In de volgende edities gaat Anne op elke zondag tijdens Advent in op de authenticiteit van de verdragen en licht zij enkele inhoudelijke aspecten toe.

Enis Odaci is redacteur van Nieuwwij.nl